ئێنصۇل رۇقڬێ ځۇرڬێ ИНССУЛ РУКЪГИ ХУРГИ

حامزاتێل راسۇل

ئێنصۇل رۇقڬێ ځۇرڬێ

ئێنصۇل رۇقڬێ ځۇرڬێ... رۇق خۇطۇن بۇڬۈ،

ځۇر ڝېخۈلا،  — هېڃۈ باتێزې گۈلېب.

بێښې،  گۇدێياي ياڛ،  دۇدا ڸالارێۺ،

ئېبېلاڷ ڸێڸاراب كێب هېب بێلاراب؟

كێب بۇڬېب طاڸێدۇل طارمێل ښۈياب ڄوا،

هاب ڃاڬۈڸێياڷۇل حانڄێل ښۈ كوارڨێ؟

حۇلاباڅ كێنێڬێ،  طۈراڅ خالهابۇن،

دێر خێرێياو ئېمېن گۈچۈن تۈلارۈ.

ئێنصۇل رۇق خۇطانا — داه بۇگانێڬێ،

نېگصێياب غاصدا ڝا كېنڃۈلېب بۇڬۈ.

هېڷۇل كانڸێ،  خێنڸێ طۈلڬۈ خاسېلاز

خالاتال سافاراز رۇگۇنا دۇنڬۇن.

اما هېڃۈ عارا عاڬاراب هۈڞێب، 

هێقۇلارۈ هانجې لال بۈڨانێۺان.

ئێنصۇل ځۇر خۇطێڃۈ،  باطاڸێ هېڃۈ،

ڷێدا قۈچانێڬێ،  چواخۇن بالېب ڞاد.

ئێنصۇل رۇق خۇطانا،  ځۇر باتۇلارۈ، 

خانجار جێبڬۈ بۇڬۈ،  طامۇر هېڃۈڬۈ.

كێناو سێحرۇچێياص،  كاغتال كێنێڬێ،

كێنابڬۈ نێجېر مېغ جۇبازابۇراب؟

هانجې مێنا بازې ماعارۇل چاعێ

چېد ڨۈلېب راڨالدا باراخشۇلارۈ.

ئۈه،  ماعێشاتاڷۇل بېكاراب ماحۇ، 

بېطېرباڅێياڷۇل غۇراراب چێراڅ!

ئێنصۇل رۇق خۇطانا،  حانڄێل ڬۈزۈياڷ

ڬۈردال،  ئێخ باڃانێن،  ښۈ - ښۈ بۇخۇلېب.

اما دێر ئېبېلاڷ  كاكێڨ طامۇراب

طانصا — هێطێناب ځۇر،  هېب خۇطۇن هېڃۈ.

ځابال عاطێڸانا رۈسدال واسازۇل،

ئێنصۇل راڨالدايێۺ هال زانال رۇڬېل؟

هاڷۇل حالۇڅادۇل حاقڬێ كێرێڬێ

كێناب دێوانالدا دێڛا ڝېخېلېب؟

ئێنصۇل رۇق خۇطانا،  قادال خۇطانا، 

ځێساراب طۈځ بۇڬۈ،  طاد مێځێر هېڃۈ، 

ماخڬۇن مۈڿلۈل ۺۇرۇنطاغراڛا

ماعارۇل بۇخارێ رېخانا عۈدۈب.

هېبێن ابێلارۈ،  دێڶ ئۇنتاراب جۈ، 

ئێنصۇل خارڃال رۇڬۈ،  — هېڃۈ دۈو هانجې،

بۇعا حارۺۇڶێلان،  رۈڶ حۇرۇڶێلان، 

يێگۇنائان ئېبېل — اراب كۇښ عۇمرۇ!

ئېمېن گۈچۈنارۈ — فۇرڛێدې قۇلۇن، 

قوارێدال،  صواكارال،  حێنڛال ئۈښالڬۇن.

دۈب مېخاڷ بېڨۇلېب راڨۇل حۇڮېل،  ماح...

دۈلداصا حايراناب ۺێبنێڬێ هېڃۈ.

ښێنڬێ،  طۈځدې راځۇن،  طېلېڨ ڞاد بۇڬێۺ،

طۈرۺالێل ئۇرغالێڷ عېنېڭۇن ڄارال...

ماعاردې باطێياب عازۇڬێ باڃێن، 

كێناب ڞېراڷ ڃواراب هاب نێجېر ڃاڅېن؟

ئێنصۇل رۇق خۇطانا،  ځوېل هېڃېب څالا

دائێم ڨۇرۇلارېب ڨۇرۇل اخادا.

مێنابێ هېڃۈنێ،  رۈسابێ كێصا؟

رۈسابێ هېڃۈنێ،  داغێستان كێناب؟

غانصێتۈ كامۇرال،  كێنێ بێلارال، 

ڭوېزې څۇنداغ هېڃېل حارابێيێۺ نێڶ؟

ۺێواصۇل ڞوا بۇڬۈ،  ڞار ڃوان بێۺاراب،

ڝۇنێلارێۺ دێڛا دێرڬۈ ئێنصۇل راڨ؟!

ئێنصۇل ځۇرڬێ رۇقڬێ! هېزێيې عۈلۈ

عۈدۈب طۇراب ۺێناب ماعارۇلاز بێ.

كوېشاب مېغ ڨېلارێن ڷێگاب ڨۈلبۈڅێن، 

ڨالدا كامۇن ۺێنال ساخال بێڮێنال.

جێوڬۈ حاجێمۇراد ځۇرێو گانڝێڬۇن، 

خانجار قواطێب ڞانا وېڨارۇڅاناص.

مادۇهال مۇحۇمێل هۈبۈڬێ كۈرڬێ...

كێدا گۈچۈن تۈلېب دێدا ئێنصۇل ځۇر!

ХIамзатил Расул

ИНССУЛ РУКЪГИ ХУРГИ

Инссул рукъги хурги... рукъ ххутIун буго,

Хур цIеххола, — гьечIо батизе кIолеб.

Бице, кIудияй яцц, дуда лъаларищ,

Эбелалълъ лъилъараб киб гьеб билараб?

Киб бугеб тIалъидул тIармил цояб чIчIва,

Гьаб чIаголъиялълъул хIанчIчIил цо кваркьи?

ХIулабахъ киниги, тIорахъ ххалгьабун,

Дир ххирияв эмен кIочон толаро.

Инссул рукъ ххутIана — дагь букIаниги,

НекIссияб гъассда цIа кенчIолеб буго.

Гьелълъул канлъи, хинлъи тIолго хаселаз

Ххалатал сапараз рукIуна дунгун.

Ама гьечIо гIара гIагараб гьоцIцIиб,

Гьикъуларо гьанже лал бокьанищан.

Инссул хур ххутIичIо, батIалъи гьечIо,

Лълъида къочаниги, чваххун балеб цIцIад.

Инссул рукъ ххутIана, хур батуларо,

Хханжар жибго буго, тIамур гьечIого.

Кинав сихIручиясс, кагътал киниги,

Кинабго нижер мегъ жубазабураб?

Гьанже мина базе магIарул чагIи

Чед кьолеб ракьалда барахщуларо.

Огь, магIишаталълъул бекараб махIу,

БетIербахъиялълъул гъурараб чирахъ!

Инссул рукъ ххутIана, хIанчIчIил гозоялълъ

Гордал, их бачIанин, цо-цо буххулеб.

Ама дир эбелалълъ какикь тIамураб

ТIансса — гьитIинаб хур, гьеб ххутIун гьечIо.

Хабал гIатIилъана росдал васазул,

Инссул ракьалдайищ гьал занал ругел?

Гьалълъул хIалухъадул хIакъги кириги

Кинаб диваналда дицца цIеххелеб?

Инссул рукъ ххутIана, къадал ххутIана,

Хисараб тIох буго, тIад михир гьечIо,

Маххгун моччлол щурунтIагърацца

МагIарул буххари реххана гIодоб.

Гьебин абиларо, дилI унтараб жо,

Инссул харчIал руго, — гьечIо дов гьанже,

БугIа хIарщулIилан, ролI хIурулIилан,

ЙикIунаан эбел — араб куц гIумру!

Эмен кIочонаро — пурцциде къулун,

Къваридал, ссвакарал, хIинццал оцалгун.

Доб меххалълъ бекьулеб ракьул хIухьел, махI...

Долдасса хIайранаб щибниги гьечIо.

Цинги, тIохде рахун, ТIелекь цIцIад бугищ,

ТIорщалил ургъалилI гIенеккун чIчIарал...

МагIарде батIияб гIазуги бачIин,

Кинаб цIцIералълъ чIвараб гьаб нижер чIахъен?

Инссул рукъ ххутIана, хвел гьечIеб хъала

Даим кьурулареб кьурул аххада.

Минаби гьечIони, росаби кисса?

Росаби гьечIони, Дагъистан кинаб?

Гъанссито камурал, кини биларал,

Кквезе хъундагъ гьечIел хIарабийищ нилI? —

Щивассул цIцIва буго, цIцIар чIван бищараб,

ЦIуниларищ дицца дирго инссул ракь?!

Инссул хурги рукъги! Гьезие гIоло

ГIодоб тIурабщинаб магIарулаз би.

Квешаб мегъ кьеларин лълъикIаб кьолбохъин,

Кьалда камунщинал сахал бихьинал.

Живго ХIажимурад хурив кIанцIигун,

Хханжар къватIиб цIцIана векьарухъанасс.

Мадугьал МухIумил гьобоги корги...

Кида кIочон толеб дида инссул хур!

ГIинкълъи عێنقڸێ

عێنقڸێ.

كېفاب كێښێياڷې هېڃۈ دۇن عێنقاو، 

عاقێلاب راعێڬێ ڷێگ راعۇلا دێي.

راعۇلارۈ دێيې هۈدۈراب رېڛ - باق، 

هېڷێيې څات ڃوالېل ڃۇگنابازۇل څۇي.

دێـيې راعۇلارۈ رێڴالێي عۈلۈ، 

راعێ ڨۇن گاڸالېو گۇدێياو حاكێم.

راگارێ نێجېرێن طۈبێطانێلان، 

طانچێدا څواياڷې احۇلېب سارێن.

راعۇلارۈ دێـيې هۇنار بۇڬېو چێ، 

هۇنارڬۈ هېڃېڛا كاكۇلېب خابار.

ڃالۇ بۇڞانێڬێ غۇد ڶۇهۇلارېص، 

غوېلال ئۇستاراصدې ڃوالېب مېخالدا.

راعۇلارۈ دێـيې غۈرڨ فالۇهاناص، 

كوارێدا وۇڬېصدا هابۇلېب كالام.

كێناب بۈسانێڬێ راڅ هېڃېو چێياص، 

چێيار عايێبال څوان څێنطۇلېب قالام.

راعۇلارۈ دێدا گۇدێياو چێياص، 

هێطێناب ئێشاڷۇل بێښۇنېب مېخاڷ.

هێطێناص گۇدێياو وۇڬېب باگالدا، 

گاڸاي ڛېبې ڭېزې هابۇلېب مېخاڷ.

دێـيې راعۇلارۈ عۇرۇسالدا ڃۇن، 

جۇمهۇرێيات كاكۇن څوالېب ماقالا.

حاكێمڸۇن ڭاراصدې حۇنچۇلېب زازڸۇن، 

كێداڬۈ بۇگۇنېب باگاب قارقالا.

دێي راعۇلا خابار،  خوېلاڷې ڬۇرېب، 

خالق رازێياب حالاڷ حالطانۺێناصۇل.

جێندێرڬۈ واطانڬێ،  رۈسۇڬێ،  راڨڬێ، 

ڛېبېطېزابێزې كوېر باقارازۇل.

كېڃ څوانا احمادنابێلازۇل سايڬێدئاحمادێڛا

ГIинкълъи. 

Кепаб кициялълъе гьечIо дун гIинкъав,
ГIакъилаб рагIиги лълъикI рагIула дий.
РагIуларо дие гьодораб рецц-бакъ,
Гьелълъие хъат чIвалел чIукIнабазул хъуй.

Дие рагIуларо рикIкIалий гIоло,
РагIи кьун кIалъалев кIудияв хIаким.
Ракӏари нижерин тIобитIанилан,
ТIанчида хъваялълъе ахIулеб сарин.

РагIуларо дие гьунар бугев чи,
Гьунарго гьечIецца какулеб ххабар.
ЧIалу буцIцIаниги гъуд лIугьуларесс,
Гъвелал устарассде чIвалеб меххалда.

РагIуларо дие гъоркь палугьанасс,
Кварида вугессда гьабулеб калам.
Кинаб босаниги рахъ гьечIев чиясс,
Чияр гIайибал хъван хъинтIулеб къалам.

РагIуларо дида кIудияв чиясс,
ГьитIинаб ишалълъул бицунеб меххалълъ.
ГьитIинасс кIудияв вугеб бакIалда,
КIалъай ццебе ккезе гьабулеб меххалълъ.

Дие рагIуларо ГIурусалда чIчIун,
Жумгьурият какун хъвалеб макъала.
ХIакимлъун ккарассде хIунчулеб зазлъун,
Кидаго букIунеб бакIаб къаркъала.

Дий рагIула ххабар, ххвелалълъе гуреб,
Ххалкъ разияб хIалалълъ хIалтIанщинассул.
Жиндирго ватIанги, росуги, ракьги,
ЦцебетIезабизе квер бакъаразул.

Кечӏ хъвана Ахӏмаднабилазул Сайгидахӏмадицца.

ЧIухIараб Дагъистан ڃۇحاراب داغێستان

رامازان داغێستاناڷۇل بېطېرڸۇن طامۇن وۇگانا نێڶېدا (خالقالدا) هێقێڃۈڬۈ وا داندباڃۈڬۈ،  هېو واڅۇلېڷۇلڬێ نێڶېدا ۺێبنێڬێ هێقێڃۈ.

طادېياو بېطېرڬێ داغێستانالدې هېدێنڬۈ طامێزې وۇڬۈ،  وا طادرۇڬېزې قوارێعاراب قۈياڷ نێڶېدا هێقێڃۈڬۈ هېو واڅێزېڬێ وۇڬۈ.

هېدێنڸێدال،  خێرێيال هۇدۇلزابێ،  هاب كۈڃۈداڸۇن دێڛا دێداڬۈڬێ نۇجۈداڬێ هێقۇلېب بۇڬۈ: - 

هېدێن بۇڬېب مېخالدا،  نێڶ شالخا ڭۈلېل؟

سالامڬۇن حابێب داوۇدێلازۇل

ڃۇحاراب داغێستان!

ڃۇحاراب داغێستان! باحارچێياب خالق!

مۇن قۇلۇن بۇڬېب كۇښ،  قۇرڨۇن بۇڬېب كۇښ.

دۇر قادرۇ،  دۇر تارێخ،  تۈخاب اهلۇياڷ،

تاخال ڭوېزې عۈلۈ رېخۇن بۇڬېب باگ.

رۈڨۇيې طېهارال دۇر مۇعرۇزدا طاد،

طېقڸێ كێدالڸېعان ڮوادێزې تېلېب؟

ئېركېنڸێ ڝۇنارال ڞۇمازۇل طاڸێ،

ڞۈهازۇڅ خالاتێۺ خۇطێزې بۇڬېب؟

هالې هېل هانجېڬێ احدۈلېل رۇڬۈ،

بۇطرۇل رێۺێيالدې كاوكاز ۺۇن هېڃێن.

هېنێر چاعێ هېڃێن،  چاڅابێ رۇڬێن،

چاڅاباز جێدېيڬۈ وېڮ وێۺۇلارێن.

هېل رێطارال رۇڬۈ،  هېل عۇڮبۇڛا نێڶ،

عېمېرال سۈناڛا رۇڬۈ «ڮێڮۇلېل».

نێڶېر بێقاراڷۇڅ څالابێڬێ ران

څارصۇلېب خالقاڷۇل اخێرێصېب هۈد.

ڃۇحاراب داغێستان! باحارچێياب خالق!

كێدال مۇن بۈرڃۇنېب هاب ماڨێداصا؟

كێدال طاد بۇصۇنېب نێڶېر مۇعرۇزدې،

رێطۇڅڸێ،  باڞاڸێ وا باحارچێڸێ!؟

Рамазан Дагъистаналълъул бетӏерлъун тӏамун вукӏана нилIеда (ххалкъалда) гьикъичӏого ва дандбачӏого, гьев вахъулелълъулги нилIеда щибниги гьикъичӏо.

Тӏадеяв бетӏерги Дагъистаналде гьединго тӏамизе вуго ва тӏадругезе къваригӏараб къоялълъ нилIеда гьикъичӏого гьев вахъизеги вуго.

Гьединлъидал, ххириял гьудулзаби, гьаб кочӏодалъун дицца дидагоги нужодаги гьикъулеб буго:- 

ГЬЕДИН БУГЕБ МЕХХАЛДА, НИЛI ЩАЛХХА ККОЛЕЛ?

Саламгун Хӏабиб Давудилазул.

Чӏухӏараб Дагъистан!

Чӏухӏараб Дагъистан! Бахӏарчияб ххалкъ!

Мун къулун бугеб куц, къуркьун бугеб куц.

Дур къадру, дур тарихх, тоххаб агьлуялълъ,

Таххал кквезе гӏоло реххун бугеб бакӏ.

Рокьуе тӏегьарал дур мугӏрузда тӏад,

Тӏекълъи кидаллъегӏан хьвадизе телеб?

Эркенлъи цӏунарал цӏцIумазул тӏалъи,

ЦӏцIогьазухъ ххалатищ ххутӏизе бугеб?

Гьале гьел гьанжеги ахӏдолел руго,

Бутӏрул рищиялде Кавказ щун гьечӏин.

Гьенир чагӏи гьечӏин, чахъаби ругин,

Чахъабаз жидейго вехь вищуларин.

Гьел ритӏарал руго, гьел гӏухьбуцца нилI,

Гӏемерал сонацца руго «хьихьулел».

НилIер бикъаралълъухъ хъалабиги ран

Хъарссулеб ххалкъалълъул аххириссеб гьод.

Чӏухӏараб Дагъистан! Бахӏарчияб ххалкъ!

Кидал мун борчӏунеб гьаб макьидасса?

Кидал тӏад буссунеб нилIер мугӏрузде,

Ритӏухълъи, бацӏцIалъи ва бахӏарчилъи!?