РАЖБАДИНИЛ ХIАКЪАЛЪЛЪУЛI КЕЧI
РекIелI чаран бугев чанги нахъбакIав,
Чарххида ххвалчен ккун, къачIан рагIула.
ЧорххолI ияхI бугев ГIинкъав ХIажиясс
Алжаналълъе рачел борчун рагIула.
БетIералде тIагърал багIаралги лъун,
ТIогърода чалмаби гIурччиналги къан,
Кьабун рихьун ххунжрул бакьулIги рорчун,
ЦIцIан рихьун ххвалчаби хьолбодаги ран,
Кьвагьун рихьун хъирмал мугъалдаги ран,
Къокъана Ражбадин Жаниб ЦIцIоралде.
ЦIцIоралълъул гIорхъоде жив щвараб меххалълъ,
Цо гьари гьабуна Ражбадиницца,
Аварагзабазул заманаялда
Зирарие гIадаб талихI кьегиян.
Ххадубго гьарана гIолохъабацца:
«Гьадал нахъа ругел гуржи мусудул,
Гьелги насиблъаги, гьардарав Аллагь.
Лълъарада натI бугел хъизихъил оцал,
Гьелги хъун ратаги ТIадегIанассе».
Гуржи ЦIцIорой кIанцIун, давлаги гьабун,
Доб ТIурисиналда мусудулги ккун,
Лълъарада натI бугел хъизихъил оцал
ЦIцIалацца кьабгIана гIолохъабацца.
Гьединаб хIалалда, лълъикIаб куцалда,
Камилаб давлагун жал рачIинагун,
МакьилI бихьанила ццевехъанассда
Жидер чаран ххвалчен бидул хIориниб.
Ххадубги бихьана гIолохъабазда
Ххонжрол гонгиниссан биял гьекъолел.
Щибдай, киндайилан тIуркIун ворчIана,
Аллагь, мун бухIаяб, нух ккун батана.
– Нижее нух биччай, хIамул гуржиял,
Ниж эбел-инссуе цо-цо ругелъул,
Рачарал лълъудбузе ниж ххириял жал!
– Нуж эбел-инссуе цо-цо ратани,
БакьулIа къотIила, кIи-кIи гьарила.
Рачарал лълъудбузе ххирал ратани,
Лугби гьанир тела, бутIрул ритIила.
Зобалде роржине куркьбалги гурел,
Жакъа лъалагури лълъияв ццевехъан.
РакьулIе лIугьине гузбиги гурин,
Гьат, бихьилагури гьитIинаб къокъа.
– Зодоре роржине куркьбал гурелдай,
КьабгIун чучуларел чаран ххвалчаби.
РакьулIе лIугьине гузби гурелдай,
Кьвагьун алхунарел роцц хъахIал хъирмал?
Жея, гIолохъаби, рахъая тIаде,
ГохI борххатаб бихьун, къая ссангарал!
Ххунжруцца гIуру ссун, ссангарал къана,
Ссангарал гIечIелъур хъвехъун оцал ран,
Къвал базе рачарал гуржи мусудул,
КъотI-къотIун реххана ссонгрол къададе.
– Кьвагье, гIолохъаби, роцц хъахIал хъирмал,
ХьвагIе, гIолохъаби, чаран ххвалчаби!
Жакъа чучаравги дир чукъа гуро,
Чучун вагъарассул лълъадул цIцIар ккайги.
Жакъа хваралазул хвелги шагьидаб,
Нахъе ххутIаразул цIцIарги кIудияб.
Кьвагьа-кьвагьарассул речIчIи бихьидал,
КьабгIараб ххвалчадул къотIи бихьидал,
АхIдезе лIугьана чIваяв ццевехъан,
Нуж, гьитIинаб къокъа киссаян абун.
Ниж, гьитIинаб къокъа нахъахьиндалал,
Гьаб къокъадул бетIер Рекъав Ражбадин.
– ВачIа, ле Ражбадин, рекъел гьабизе,
ГIарац бокьанани хъатицца кьелин,
Месед бокьанани, рагIицца кьелин,
Ясал рокьанани, чергесал кьела,
Васал рокьанани, васалги кьела.
Чакмабада жаниб эгъе борххатав
Дурги дирги инссул рекъел батичIо,
Рекъела нилIеда пирххи ххвалчадул.
КIиязулго инссул хиси батичIо,
Хис-хисун тIамила мазгарул гула.
Нижей дуцца кьолел ясалаздасса
Нижей бичасс кьела хIурулгIинзаби.
Дуцца нижей кьолел васалаздасса
Бичасс нижей кьела Пирдавус алжан.
Дуцца нижей кьолеб гIарацгун месед,
Бичасс нижей кьела хIалалаб давла.
КIал гьикъараб рагIи данде бициндал,
Хъван кагъат битIана Гумурханассде.
ВачIа, ле, Гумурхан, Кор къварилъухъе,
ТуманкI речIчIунилан би баккуларо,
Ххвалчен кьабунилан гьан къотIуларо,
Цо гIаламат буго Кор къварилъухъе,
Квер базе кIоларо магIарулазда.
Хъатицца гIарац кьун, гIурусги бачун,
ГIурдаде хер гIадин, салдат бакIарун,
ВачIана Гумурхан Кор къварилъухъе,
ГIодов вукIанани, ракь багъарулев,
ТIаде вахъанани, зоб гьебегьулев.
– Вахъа, ле, мун тIаде, дир гьитIинав вацц,
РекIа мун дир чода, а мун Гъолоде!
Гьанисса Гъолоде щуго къойил нух,
Къалъилалде щвела щанкIлал хъахIаб чу.
Гьикъариял абе, саламал абе,
Ссверун гуржияз ккун, танилан абе!
Ваццассул чу рекIун Гъолоде щвана:
– Ассалам гIалайкум, вай гъолодиссел!
– Ва гIалайкум салам, цо магIарулав!
Гулайищ алхараб, ххерищ регьараб,
Ххвалченищ чучараб, чуйищ ссвакараб?
Гула алхинаро, ххер регьиларо,
Ххвалчен чучиларо, чу ссвакаларо,
Ссверун гIурусаз ккун тана багьадур.
Роххалий кьвагьулеб румаб гIарада
ГIурдаде кьвагьана, бо бакIарана.
Радал-къалъизегIан тIикъва-магI чIвана,
Къалъудасса нахъе чуял лълъулълъана.
Гьакълицца меххтарал гьал гIолохъаби,
Гуржиял рихьидал, кIоларо чIчIезе.
КIалцIуцца ццулъарал гванзал бартаби,
Ругъун тIун рахъана Кор къварилъухъе.
МиндарулI хъат кьабун, чуялги кьолон,
Къалъудасса нахъе чабхъен гьабуна.
ГIодор накаби чIван дун вагъулелъул,
Цо гъугъай бахъана гъалил ракьанда.
Щибдай-киндайилан тIаде ворххидал,
ТIаде щолев вуго дир гьитIинав вацц,
Гьороцца хъамураб тIамах гIадинан.
– Асалам гIалайкум, нуж магIарулал!
– Ва гIалайкум салам, нуж гъолодиссел!
ХвашкIалди хъизанан гьикъардилаго,
Чодул къвалал къана гIолохъабацца.
Эрмени ханассул ххалгIатул чадир,
Чол малакь мерхьана гьитIинав ваццасс.
Чадиралда жанир хIамул гуржиял
Ххунжруцца хъвехъана гIолохъабацца.
ГIалибегилассул чол бохх бекана,
ГIалихIажияссул ччукIел бахъана.
Рекъав Ражбадинил наку гъурана,
Гьаб жо гьерессиян лъачIез абуна.
Гьанал мачIу чIвачIищ Бидияралда,
Бидул гIор бетичIищ Кор къварилъухъе,
БутIрузул си бачIищ доб Баждабада,
Эмен, вас ххутIичIищ ал гъаримазул!
راجبادێنێل حاقاڷۇڶ كېڃ
رېگېڶ چاران بۇڬېو چانڬێ ناڅباگاو،
چارخێدا خوالچېن ڭۇن، قاڃان راعۇلا.
چۈرخۈڶ ئێياح بۇڬېو عێنقاو حاجێياص
الجاناڷې راچېل بۈرچۇن راعۇلا.
بېطېرالدې طاغرال باعارالڬێ ڸۇن،
طۈغرۈدا چالمابێ عۇرڿێنالڬێ قان،
ڨابۇن رێڮۇن خۇنجرۇل باڨۇڶـڬێ رۈرچۇن،
ڞان رێڮۇن خوالچابێ ڮۈلبۈداڬێ ران،
ڨواهۇن رێڮۇن څێرمال مۇغالداڬێ ران،
قۈقانا راجبادێن جانێب ڞۈرالدې.
ڞۈراڷۇل عۇرڅۇدې جێو ۺواراب مېخاڷ،
ݭۈ هارێ هابۇنا راجبادێنێڛا،
اواراڬزابازۇل زامانايالدا
زێرارێيې عاداب تالێح ڨېڬێيان.
خادۇبڬۈ هارانا عۈلۈڅاباڛا.
«هادال ناڅا رۇڬېل ڬۇرجێ مۇسۇدۇل،
هېلڬێ ناسێبڸاڬێ، هارداراو الاه.
ڶارادا ناط بۇڬېل څێزێڅێل ئۈݭال،
هېلڬێ څۇن راتاڬێ طادېعاناصې».
ڬۇرجێ ڞۈرۈي گانڝۇن، داولاڬێ هابۇن،
دۈب طۇرێسێنالدا مۇسۇدۇلڬێ ڭۇن،
ڶارادا ناط بۇڬېل څێزێڅێل ئۈݭال
ڞالاڛا ڨابعانا عۈلۈڅاباڛا.
هېدێناب حالالدا، ڷێگاب كۇݭالدا،
كامێلاب داولاڬۇن جال راڃێناڬۇن،
ماڨێڶ بێڮانێلا ڛېوېڅاناصدا
جێدېر چاران خوالچېن بێدۇل حۈرێنێب.
خادۇبڬێ بێڮانا عۈلۈڅابازدا
خۈنجرۈل ڬۈنڬێنێصان بێيال هېقۈلېل.
ۺێبداي، كێندايێلان طۇرگۇن وۈرڃانا،
الاه، مۇن بۇحاياب، نۇځ ڭۇن باتانا.
– نێجېيې نۇځ بێڿاي، حامۇل ڬۇرجێيال،
نێج ئېبېل ئێنصۇيې ݭۈ- ݭۈ رۇڬېڸۇل،
راچارال ڷۇدبۇزې نێج خێرێيال جال.
– نۇج ئېبېل ئێنصۇيې ݭۈ- ݭۈ راتانێ،
باڨۇڶا قۈطێلا، گێ- گێ هارێلا.
راچارال ڷۇدبۇزې خێرال راتانێ،
لۇڬبێ هانێر تېلا، بۇطرۇل رێطێلا.
زۈبالدې رۈرجێنې كۇرڨبالڬێ ڬۇرېل،
جاقا ڸالا ڬۇرێ ڷێياو ڛېوېڅان.
راڨۇڶې ڶۇهێنې ڬۇزبێڬێ ڬۇرێن،
هات، بێڮێلا ڬۇرێ هێطێناب قۈقا.
– زۈدۈرې رۈرجێنې كۇرڨبال ڬۇرېلداي،
ڨابعۇن چۇچۇلارېل چاران خوالچابێ.
راڨۇڶې ڶۇهێنې ڬۇزبێ ڬۇرېلداي،
ڨواهۇن الخۇنارېل رۈڛ څاحال څێرمال؟
هايا، عۈلۈڅابێ، راڅايا طادې،
ڬۈح بۈرخاتاب بێڮۇن، قايا صانڬارال.
خۇنجرۇڛا عۇرۇ صۇن، صانڬارال قانا،
صانڬارال عېڃېڸۇر څوېڅۇن ئۈڛال ران،
قوال بازې راچارال ڬۇرجێ مۇسۇدۇل،
قۈط - قۈطۇن رېخانا صۈنڬرۈل قادادې.
– ڨواهې، عۈلۈڅابێ، رۈڛ څاحال څێرمال،
ڮواعې، عۈلۈڅابێ، چاران خوالچابێ.
جاقا چۇچاراوڬێ دێر چۇقا ڬۇرۈ،
چۇچۇن واغاراصۇل ڷادۇل ڞار ڭايڬێ.
جاقا ځوارالازۇل ځوېلڬێ شاهێداب،
ناڅې خۇطارازۇل ڞارڬێ گۇدێياب.
ڨواها - ڨواهاراسۇل رېڄێ بێڮێدال،
ڨابعاراب خوالچادۇل قۈطێ بێڮێدال،
احدېزې ڶۇهانا ڃواياو ڛېوېڅان،
نۇج، هێطێناب قۈقا كێصايان ابۇن.
نێج، هێطێناب قۈقا ناڅاڮێندالال،
هاب قۈقادۇل بېطېر رېقاو راجبادێن.
– واڃا، لې راجبادێن، رېقېل هابێزې،
عاراݭ بۈڨانانێ څاتێڛا ڨېلێن،
مېسېد بۈڨانانێ، راعێڛا ڨېلێن،
ياسال رۈڨانانێ، چېرڬېسال ڨېلا،
واسال رۈڨانانێ، واسالڬێ ڨېلا.
چاكمابادا جانێب ئېغې بۈرخاتاو
دۇرڬێ دێرڬێ ئێنصۇل رېقېل باتێڃۈ،
رېقېلا نێڶېدا فێرخێ خوالچادۇل.
گێيازۇلڬۈ ئێنصۇل خێسێ باتێڃۈ،
خێس - خێسۇن طامێلا مازڬارۇل ڬۇلا.
نێجېي دۇڛا ڨۈلېل ياسالازداصا
نێجېي بێچاص ڨېلا حۇرۇلعێنزابێ.
دۇڛا نێجېي ڨۈلېل واسالازداصا
بێچاص نێجېي ڨېلا فێرداوۇس الجان.
دۇڛا نێجېي ڨۈلېب عاراݭڬۇن مېسېد،
بێچاص نێجېي ڨېلا حالالاب داولا.
گال هێقاراب راعێ داندې بێݭێندال،
څوان كاغات بێطانا ڬۇمۇرځاناصدې.
واڃا، لې، ڬۇمۇرځان، كۈر قوارێڸۇڅې،
تۇمانگ رېڄۇنێلان بێ باڭۇلارۈ،
خوالچېن ڨابۇنێلان هان قۈطۇلارۈ،
ݭۈ عالامات بۇڬۈ كۈر قوارێڸۇڅې،
كوېر بازې گۈلارۈ ماعارۇلازدا.
څاتێڛا عاراݭ ڨۇن، عۇرۇسڬێ باچۇن،
عۇردادې خېر عادێن، سالدات باگارۇن،
واڃانا ڬۇمۇرځان كۈر قوارێڸۇڅې،
عۈدۈو وۇگانانێ، راڨ باغارۇلېو،
طادې واڅانانێ، زۈب هېبېهۇلېو.
– واڅا، لې، مۇن طادې، دێر هێطێناو واڛ،
رېگا مۇن دێر چۈدا، ا مۇن غۈلۈدې.
هانێصا غۈلۈدې ۺۇڬۈ قۈيێل نۇځ،
قاڸێلالدې ۺوېلا ۺانگلال څاحاب چۇ.
هێقارێيال ابې، سالامال ابې،
صوېرۇن ڬۇرجێياز ڭۇن، تانێلان ابې.
واڛاصۇل چۇ رېگۇن غۈلۈدې ۺوانا.
– اسالام عالايكۇم، واي غۈلۈدێصېل.
– وا عالايكۇم سالام، ݭۈ ماعارۇلاو.
ڬۇلايێۺ الخاراب، خېرێۺ رېهاراب،
خوالچېنێۺ چۇچاراب، چۇيێۺ صواكاراب؟
ڬۇلا الخێنارۈ، خېر رېهێلارۈ،
خوالچېن چۇچێلارۈ، چۇ صواكالارۈ،
صوېرۇن عۇرۇساز ڭۇن تانا باهادۇر.
رۈخالێي ڨواهۇلېب رۇماب عارادا
عۇردادې ڨواهانا، بۈ باگارانا.
رادال قاڸێزېعان طێقوا ماع ڃوانا،
قاڸۇداصا ناڅې چۇيال ڷۇڷانا.
هاقلێڛا مېختارال هال عۈلۈڅابێ،
ڬۇرجێيال رێڮێدال، گۈلارۈ ڄېزې.
گالڝۇڛا ڛۇڸارال ڬوانزال بارتابێ،
رۇغۇن طۇن راڅانا كۈر قوارێڸۇڅې.
مێندارۇڶ څات ڨابۇن، چۇيالڬێ ڨۈلۈن،
قاڸۇداصا ناڅې چابڅېن هابۇنا.
عۈدۈر ناكابێ ڃوان دۇن واغۇلېڸۇل،
ݭۈ غۇغاي باڅانا غالێل راڨاندا.
ۺێبداي كێندايێلان طادې وۈرخێدال،
طادې ۺۈلېو وۇڬۈ دێر هێطێناو واڛ،
هۈرۈڛا څامۇراب طاماځ عادێنان.
– اسالام عالايكۇم، نۇج ماعارۇلال.
– وا عالايكۇم سالام، نۇج غۈلۈدێصېل.
خواشگالدێ څێزانان هێقاردێلاڬۈ،
چۈدۇل قوالال قانا عۈلۈڅاباڛا.
ئېرمېنێ ځاناصۇل خالعاتۇل چادێر،
چۈل مالاڨ مېرڮانا هێطێناو واڛاص.
چادێرالدا جانێر حامۇل ڬۇرجێيال
خۇنجرۇڛا څوېڅانا عۈلۈڅاباڛا.
عالێبېڬێلاصۇل چۈل بۈخ بېكانا،
عالێحاجێياصۇل ڿۇگېل باڅانا.
رېقاو راجبادێنێل ناكۇ غۇرانا،
هاب جۈ هېرېصێيان ڸاڃېز ابۇنا.
هانال ماڃۇ ڃواڃێۺ بێدێيارالدا،
بێدۇل عۈر بېتێڃێۺ كۈر قوارێڸۇڅې،
بۇطرۇزۇل سێ باڃێۺ دۈب باجدابادا،
ئېمېن، واس خۇطێڃێۺ ال غارێمازۇل.
